Als uithuiszetting dreigt, denk je niet aan solliciteren

De Zelfredzaamheidsmatrix in de re-integratie

Als loopbaancoach herken je deze situatie wel: tegenover je zit een kandidaat die vermoeid oogt, ogenschijnlijk ongewassen, met ongekamde haren en vlekken in de kleding. Opgeslokt door de problemen in de privé-situatie, die verweven zijn tot zo’n kluwen dat er geen begin of eind meer in te ontdekken valt. Dreigende uithuiszetting, ontspoorde kinderen, diepe schulden en buitensporig wietgebruik vertroebelen de blik op werk. Als er geen orde op zaken komt, is het traject gedoemd te mislukken.

De Zelfredzaamheid-Matrix (ZRM) is een door de GGZ ontwikkeld instrument waarmee hulpverleners een quickscan maken over de zelfredzaamheid van cliënten op 11 leefgebieden: inkomen, werk & opleiding, tijdsbesteding, huisvesting, huiselijke relaties, geestelijke gezondheid, lichamelijke gezondheid, middelengebruik, vaardigheden bij activiteiten van het dagelijks leven (ADL), sociaal netwerk, maatschappelijke participatie en justitie. Per leefgebied is aangegeven welke feitelijke omstandigheden bij welk niveau van zelfredzaamheid horen.

Een gouden instrument

Onze gouden lijst, met methodieken en instrumenten die herhaaldelijk bewezen effectief zijn gebleken, is nog erg kort. De zelfredzaamheidsmatrix (ZRM) prijkt er wel op. Het instrument is gevalideerd door de GGZ als het door een professional wordt ingevuld, dus niet door, maar samen met de cliënt. De ZRM dient meerdere doelen. In de intakefase helpt het de situatie op dat moment in kaart te brengen. Door op meerdere momenten in een traject de meting te herhalen, breng je de bereikte voortgang in kaart en dient de ZRM als evaluatiemiddel. Door dit op grote schaal toe te passen, kun je evalueren of er projecten hebben geleid tot een verbetering van de zelfredzaamheid van de deelnemers..

De Zelfredzaamheids-Matrix staat hoog op onze piramide van betrouwbaarheid:

ZRM als instrument in de intakefase

Indien er aanwijzingen zijn of een vermoeden bestaat dat er problemen zijn die de re-integratie naar werk kunnen belemmeren, is het aan te bevelen de ZRM in de intake op te nemen. Voordeel is:

• dat je als coach vanaf het begin van het traject inzicht hebt in alle leefgebieden die werk in de weg kunnen staan
• argumentatie hebt naar de opdrachtgever waarom een traject intensiever zou moeten zijn dan waarvoor het is aangemeld
• je inzichtelijk maakt op welke leefgebieden externe dienstverlening zou moeten worden ingezet
• door de ZRM tevens op meerdere momenten in te vullen , je de vooruitgang in beeld brengt, ook op andere leefgebieden.

Zowel cliënten als hun hulpverleners zijn vaak te gefocused op de problemen in andere leefgebieden, waardoor zij zich niet richten op de mogelijkheden in het leefgebied werk. En dat terwijl het hebben van (betaald) werk op veel leefgebieden op een positieve manier doorwerkt. Het vooruitzicht om de financiële situatie te verbeteren, vormt voor veel kandidaten een goede motivatie, net als de wens om “van nut” te zijn en de wereld te vergroten. Uit onderstaand onderzoek komt naar voren dat ook als trajecten nog niet hadden geleid tot het gestelde doel werk, significante verbeteringen werden geconstateerd op diverse leefgebieden.

ZRM als evaluatiemiddel in onderzoek naar vergroten zelfredzaamheid

In een evaluatieonderzoek¹  naar ruim 2800 trajecten in het kader van het project Meedoen Werkt, onderzochten de GGD en OIS Gemeente Amsterdam de werkzame elementen en de bereikte verandering in zelfredzaamheid. De mate van zelfredzaamheid van de deelnemers is aan de hand van de ZRM bepaald, zowel bij aanvang als na afronding van het traject.

Bereikte voortgang zelfredzaamheid tijdens de trajecten:Twee derde van de deelnemers is vooruitgegaan in mate van zelfredzaamheid op één of meer ZRM-domeinen. 

• Elf procent is op alle domeinen (m.u.v. financiën) voldoende of volledig zelfredzaamheid geworden. 
• De deelnemers gaan gemiddeld genomen vooruit in zelfredzaamheid op de domeinen werk en opleiding, maatschappelijke participatie, sociaal netwerk, geestelijke gezondheid, algemene dagelijkse levensverrichtingen en huiselijke relaties. 
• Succeservaringen hebben een positief effect op het zelfvertrouwen. Deelnemers ervoeren daarnaast positieve effecten op andere levensdomeinen. Deelnemers noemden vooral effecten op eenzaamheid, sociale contacten en de deur uit komen. 
• Begeleiders zien dat deelnemers door deelname aan de experimenten meer inzicht krijgen in de eigen mogelijkheden en wensen, meer eigen kracht ontwikkelen, meer participeren en beter in hun vel zitten. 

Hoe vergroot je de zelfredzaamheid?

De ZRM is een betrouwbaar meetinstrument². Het op meerdere momenten afnemen van de ZRM verschafte de onderzoekers het inzicht over wat de werkzame elementen in de trajecten waren. 

Voor het gehele traject van dagbesteding tot betaald werk blijkt van belang:

• Goede nauwe samenwerking tussen klantmanager en begeleider
• Groepsgevoel en onderlinge steun tussen deelnemers of collega’s.

Van meest belang in proces naar dagbesteding:

• Intensieve begeleiding, stap voor stap
• Duidelijk en gestructureerd traject
• Samenwerking met zorgpartijen
• Bij terugval opnieuw motiveren
• Keuzevrijheid in tijdbesteding
• Opbouwen vertrouwensband tussen uitvoerder en deelnemer

Van toenemend belang in proces naar werk:

• Sollicitatie en presentatievaardigheden
• Jobcoach op de werkplek
• Samenwerking met bedrijven
• Kennis van regelgeving, subsidies
• Samenwerking in buurtnetwerken

Meer ZRM

Bovenstaand onderzoek hebben we uitgelicht vanwege de gerichtheid op werk en de inzichten die het heeft opgeleverd om ons werkgebied versterken. De ZRM wordt met toenemende mate ingezet bij projecten met een multidisciplinaire aanpak. De doelgroepen die in de projecten centraal staan, variëren van daklozen, tot ouders en criminelen.³ 

Een verscheidenheid van professionals verzamelt informatie over onderwerpen die niet direct verbonden zijn aan hun vakgebied, maar die wel relevant zijn vanuit het perspectief van de multidisciplinaire aanpak. Het project ‘best practices’ inventariseert de methoden die inhoudelijke experts op het gebied van gesprekstechnieken gebruiken om dergelijke ‘moeilijke’ onderwerpen ter sprake te brengen. Van deze ‘best practices’ ⁴  komen instructievideo’s beschikbaar om zo de toepasbaarheid van de ZRM nog verder te vergroten.

Dit blog is geschreven door: Leontine van Gelderen en Maarten Freriks

Bronnen

1. Evaluatie trajecten Meedoen Werkt Amsterdam, 2017. GGD Amsterdam & onderzoek, Informatie en Statistiek. Auteurs: Bouwine Carlier, Ellen Lindeman, Annelies van Loon.
2. Ontwikkeling en betrouwbaarheid van de Zelfredzaamheid-Matrix (2013). Fassaert T, Lauriks, S, van de Weerd, S, de Wit, M, & Buster, M. (2013). Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen, 91(3), 169-177. Doi: 10.1007/s12508-013-0059-7.
3. https://www.zelfredzaamheidmatrix.nl/onderzoek/afgerond-onderzoek/
4. https://www.zelfredzaamheidmatrix.nl/onderzoek/lopend-onderzoek/

Proclaimer

Kennis is steeds in ontwikkeling. Theorieën worden gevormd, onderzocht, bevestigd en soms weer verworpen. Instrumenten en methoden worden ontwikkeld en in de praktijk en wetenschappelijk getoetst. Methoden en instrumenten op basis van ondeugdelijke theorieën, horen sowieso niet thuis in de praktijk van een professional die evidence based wil werken. Via deze serie blogs vatten we samen welke kennis wij op dit moment beschikbaar hebben over de instrumenten waar we mee werken. Een overzicht van de resultaten van ons speurwerk vind je op de gouden, groene en zwarte lijst voor coaching. Maar ook wij maken fouten en missen soms nieuwe informatie. Klopt onze conclusie niet, of zien we bepaalde bronnen over het hoofd, dan horen we dat graag op